Οι «ελαττωματικές» ιδιοφυΐες

Δεν θα γεννιούνταν ο Βαν Γκογκ και ο Αϊνστάιν σύμφωνα με την κρατούσα κατεύθυνση της Γενετικής

Ο 20 ος αιώνας έφερε δύο βαρβαρότητες: Η μία έρχεται από τα βάθη του καιρού και φέρνει πολέμους, εξορίες, φανατισμούς και η άλλη ψυχρή και ανώνυμη προέρχεται από την άνευ όρων πίστη στην τεχνική, την επιστήμη και την οικονομική ανάπτυξη. Είναι ο αυτονομισμένος ορθολογισμός και επιστημονισμός που αγνοεί τα άτομα, τα συναισθήματα και τις ανάγκες τους.

Αυτή η δεύτερη βαρβαρότητα έχει ως συστατικό τον φετιχισμό της τεχνικής και τεχνολογίας, δηλαδή τον εγκλεισμό του ανθρώπου σε μια τεχνολογική αυτάρκεια και πίστη, όπου κάθε ερώτημα της ζωής που δεν συνδέεται με τις δυνατότητες της τεχνικής και της τεχνολογίας και δεν απαντιέται μέσω αυτών, είναι περιττό και ανόητο. Παράλληλα με τον φετιχισμό της τεχνοεπιστήμης, συμπορεύεται και ο φετιχισμός της προόδου και της ατέρμονης ανάπτυξης.

Κάθε μέρα όμως γίνεται κατανοητό ότι η πρόοδος με όρους τεχνολογικής προόδου δεν έχει καμιά σχέση με την πρόοδο με όρους ελευθερίας. Γιατί παρόλη τη δυναμική του συστήματος της αγοράς και την οικονομική ανάπτυξη, η πρωτοφανής οικονομική ανισότητα τόσο μεταξύ Βορρά και Νότου (όσο και στο εσωτερικό τους), καθώς και η καταστροφή του περιβάλλοντος ακυρώνει το ίδιο το νόημα της ανάπτυξης ως διαδικασία προϋποθέσεων για μια ποιοτικά καλύτερη ζωή.

Το παράδειγμα της Ιατρικής και της Γενετικής:

Τα τελευταία χρόνια με τις νέες τεχνικές χειρισμού του DNA, μπορέσαμε να αναδιατάξουμε το γενετικό υλικό ανάμεσα σε διαφορετικά είδη, να «επαναπρογραμματίσουμε» τη ζωή και να αναδημιουργήσουμε τη βιόσφαιρα. Παράλληλα μπορέσαμε να χαρτογραφήσουμε το DNA και είμαστε σε απόσταση αναπνοής από την καθιέρωση της γενετικής ταυτότητας ενός εκάστου, δηλαδή την γνώση των γενετικών του δυνατοτήτων, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που σχετίζονται με την εμφάνιση νοσημάτων με γενετικό υπόβαθρο.

Ακολούθως, στενά συνδεδεμένοι με τον ορθολογισμό, τον τεχνοκρατισμό και τη μέγιστη αποτελεσματικότητα, αρχίσαμε να σκεφτόμαστε όχι απλά την εντόπιση των γενετικών προδιαθέσεων των ατόμων για τις διάφορες ασθένειες, αλλά και την «διόρθωση» αυτών, μέσω της γονιδιακής θεραπείας ( gene therapy ).

Η πορεία αυτή συνεχίστηκε μέσα από την λεγόμενη προεμφυτευτική διάγνωση, δηλαδή τη δυνατότητα γνώσης της γενετικής σύστασης του εμβρύου πριν από την εμφύτευσή του στη μήτρα. Το επόμενο βήμα, πολύ σύντομα, θα είναι η «διόρθωση» αυτής της γενετικής σύστασης του προεμβρύου ή εμβρύου, μέσω της γονιδιακής θεραπείας - αντικα­τάστασης, προς ένα (πιο άραγε) «τέλειο πρότυπο». Μόνο που όταν στο εγγύς μέλλον, θα μπορούμε να «διορθώνουμε» τις ασθένειες, πόσοι θα μπορέσουν να αντισταθούν στον πειρασμό να διορθώσουν, τις πρώτες μέρες της ζωής του μέλλοντος βλαστού τους, τα γονίδια που σχετίζονται και με τον ψυχισμό, τις διαθέσεις ή και την συμπεριφορά του; (παρόλο που αυτά τα τελευταία δεν έχουν αμιγώς γενετική προέλευση καθώς προκύπτουν από την αλληλεπίδραση γονιδίων και περιβάλλοντος).

Και τότε θα έχουμε την ανάδυση μιας κοινωνίας που θα προκαθορίζει και θα (προ)σχεδιάζει τον ίδιο της τον εαυτό και το μέλλον της. Μια κοινωνία χωρίς εκπλήξεις και χωρίς «λάθη». Να σκεφθούμε προς στιγμή ότι αυτή η κοινωνία δεν θα επέτρεπε να είχαν γεννηθεί ένα σωρό εξέχουσες φυσιογνωμίες που έτυχε να διαθέτουν γενετικές προδιαθέσεις ασύμβατες με την ιδανική «τέλεια» ομοιόμορφη κοινωνία. Με τη λογική αυτή δεν θα γεννιόνταν ούτε ο Βαν Γκογκ που έπασχε από κατάθλιψη, ούτε ο Αϊνστάιν που έπασχε από δυσλεξία, ούτε ο Στήβεν Χόκινγκ που πάσχει από ατροφική παράλυση. Άλλωστε πρόγευση αυτής της κοινωνίας δεχόμαστε καθημερινά με την ομογενοποίηση και την τυποποίηση των «μαζών», αντί της αποδοχής της διαφοράς των ατόμων και της αυτόνομης προσωπικότητάς τους.

Το παράδειγμα της Γενετικής είναι χαρακτηριστικό και αποδεικνύει την αλήθεια της άποψης που θεωρεί ότι το περιεχόμενο της επιστήμης καθώς και οι εφαρμογές της δεν είναι ουδέτερες αλλά καθορίζονται από τις προτεραιότητες που κάθε φορά θέτει η κοινωνία. Γιατί το είδος των αναγκών που καλείται να επιλύσει η τεχνική και η επιστήμη, σε κάθε κοινωνία, κάθε ιστορική περίοδο, ανέκαθεν προσδιορίζονταν από τις αξίες, τους προσανατολισμούς και την κοσμοαντίληψή της. Αυτό που συμβαίνει σήμερα με τη γενετική, είναι ότι η κατεύθυνση που ακολουθεί, στρέφεται περισσότερο στη "διόρθωση" της φύσης και λιγότερο στην κατανόησή της. Αντιμετωπίζει τους οργανισμούς - φυτά, ζώα, άνθρωπο - σαν μηχανές ελαττωματικές, με λάθη στον κώδικα και φαντασιώνεται τις τέλειες υπάρξεις χωρίς μειονεκτήματα και λάθη. Υιοθετεί στην πράξη τη ρήση του Καρτέσιου «να γίνουμε κυρίαρχοι και κάτοχοι της φύσης» και γι' αυτό προβαίνει στο μετασχηματισμό της φύσης και τη «διόρθωσή» της.

Εάν οι αξίες και το κοσμοείδωλο της κοινωνίας ήταν διαφορετικά, τότε η γενετική έρευνα θα είχε άλλον προσανατολισμό που θα διερευνούσε τη σχέση του γενετικού υλικού με το περιβάλλον δηλαδή:

• τη σχέση της γενετικής σύστασης και των γενετικών προδιαθέσεων των οργανισμών με τις τοξικές ουσίες του περιβάλλοντος,
• τη σχέση ανάμεσα στις περιβαλλοντικές επιδράσεις και τις γενετικές μεταλλάξεις των οργανισμών
• τη γενετική σύσταση των φυτών σε σχέση με το καλύτερο περιβάλλον που θα μπορούσαν να ευδοκιμήσουν.

Μια τέτοια γενετική θα υπηρετούσε και θα προωθούσε:

• την προληπτική προστασία των οικοσυστημάτων,
• την προληπτική ιατρική έναντι της θεραπευτικής ιατρικής και
• την ενίσχυση της οικολογικής γεωργίας έναντι της χημικής γεωργίας και των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών.

Ο αγώνας δρόμου

Σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε μια κούρσα γιγαντιαίων διαστάσεων, που από τη μια μεριά βρίσκεται το πριόνισμα του κλαδιού του πλανήτη, με την υποβάθμιση του περιβάλλοντος, την αλλοίωση της ζωής και την έκπτωση του Προσώπου, και από την άλλη ο πολιτικός και κοινωνικός αγώνας για μια άλλη κοινωνία, όπου η οικονομική παράμετρος θα είναι απλά μία συνιστώσα δίπλα στις άλλες συνιστώσες, που είναι η ποιότητα της ζωής και οι σχέσεις αλληλεγγύης ανάμεσα στους ανθρώπους και τους λαούς. Θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι η συνέχιση της ιστορίας του ανθρώπινου είδους εξαρτάται από τη διατήρηση της ακεραιότητας της βιόσφαιρας και ότι δεν μπορούμε να υπονομεύουμε επ' άπειρον τις οικολογικές προϋποθέσεις της ζωής. Η έλλογη λιτότητα και η ολιγαρκής επάρκεια για όλους, σε συνδυασμό με την ακεραιότητα του γήινου οικοσυστήματος είναι τα ελάχιστα αναγκαία βήματα για να σταματήσει το πριόνισμα του κλαδιού.

Δυστυχώς ζούμε σε μια κοινωνία που εξακολουθεί να ζει με το ιδεολόγημα της απεριόριστης ανάπτυξης, της διαρκούς αύξησης της παραγωγής και της κατανάλωσης, της άνισης κατανομής ιδιοκτησίας, εξουσίας και κοινωνικού πλούτου. Που επιμένει να προσδιορίζει την ανάπτυξη με ποσοτικούς και όχι με ποιοτικούς δείκτες. Που δεν κατανοεί ότι οι συμβατικοί δείκτες που χρησιμοποιούνται για να εκτιμηθεί η ανάπτυξη ενός τόπου ή ενός λαού, δεν μπορούν να αναλύσουν ποιοτικές συνιστώσες, όπως λ.χ η επίδραση της ανάπτυξης στην ποιότητα της ζωής, την πολιτιστική συνοχή, το αίσθημα της κοινότητας, κ.α. Πως η έννοια της ανάπτυξης και της προόδου, δεν μπορεί να αφορά μόνο το υλικό, αλλά και το διανοητικό, το συναισθηματικό και το ηθικό γίγνεσθαι των ανθρώπων.

Για όλους αυτούς τους λόγους, αλλά και για πολλούς άλλους, χρειαζόμαστε μια ριζική αναδιοργάνωση των κοινωνικών θεσμών, των σχέσεων εργασίας, των οικονομικών, πολιτικών και πολιτιστικών σχέσεων, με σκοπό την δημιουργία μιας πραγματικά νέας και αυτόνομης κοινωνίας. Ο στόχος αυτής της κοινωνίας θα είναι η ελευθερία και η δικαιοσύνη για όλους για να μπορέσουν οι άνθρωποι να αναπτύξουν τις ικανότητές τους και να μάθουν να σέβονται τους άλλους και τη φύση. Έτσι που στο τέλος να γίνουν όλοι όσο το δυνατόν πιο αυτόνομοι και πιο δημιουργικοί. Αυτή όμως η νέα κοινωνία δεν μπορεί να έλθει αν δεν συντελεστεί παράλληλα μια βαθιά μεταβολή στην ψυχοκοινωνική οργάνωση του σύγχρονου δυτικού ανθρώπου, και δεν μεταβληθεί το φαντασιακό του πρότυπο, δηλαδή η στάση του απέναντι στους άλλους, στη ζωή και τη φύση. Τίποτε δεν μπορεί να αλλάξει αν δεν εγκαταλείψουμε την ιδέα ότι σκοπός της ζωής είναι να παράγουμε και να καταναλώνουμε ολοένα και περισσότερο, μέσω μιας αέναης κυριαρχίας πάνω στη φύση και μιας απεριόριστης ανάπτυξης.

Όμως ο δρόμος για αυτή την άλλη κοινωνία και για τον νέο άνθρωπο, δεν είναι από πουθενά προδιαγεγραμμένος. Η σωτηρία του πλανήτη γη, κάθε άλλο παρά αναπόφευκτη είναι. Απεναντίας ο τεχνοκρατικός ανθρωπισμός και η απειλούμενη νέκρωση του φυσικού περιβάλλοντος τείνουν να κυριαρχήσουν πλέον σε όλη τη γη. Οι φωνές για μια άλλη στάση και μια άλλη κοινωνία διαρκώς πληθαίνουν, αλλά προς το παρόν ακολουθούν από απόσταση ασθμαίνοντας. Ουδείς γνωρίζει τον νικητή σ' αυτή την κούρσα που βρίσκεται σχεδόν στο τέλος της.

Μην ξεχνάμε ότι η ουσία του ανθρώπου είναι η αυτοδημιουργία του και αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος δημιουργεί την ουσία του, και η ουσία αυτή είναι δημιουργία και αυτοδημιουργία . Ο άνθρωπος καθώς αυτοπραγματώνεται, είναι ικανός για την ανύψωσή του, όσο και για την αυτοακύρωσή του. Κανείς δεν θα του υποδείξει τον ορθό δρόμο. Ο ίδιος θα θεσμίσει τον ορίζοντα που δεν πρέπει να διαβεί.

Προς το παρόν πάντως ο αντίπαλος της ζωής και του πλανήτη, ο άλλος δρομέας, βρίσκεται αρκετά μπροστά από τη φύση και την κοινωνία. Με το τεχνολογικό του μαστίγιο οδηγεί το άρμα προς το τέλος, που ταυτόχρονα θα είναι και το τέλος του ανθρώπινου όντος και της φωλεάς του, της γης.

Κάποιοι είναι σε θέση να βλέπουν ότι νήμα του τερματισμού έχει αρχίσει να αχνοφαίνεται. Θα μπορέσει άραγε να καλυφθεί το χαμένο έδαφος; Ιδού η μεγάλη απορία.