Οι εξελίξεις στη Βιοτεχνολογία αντικείμενο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης της νέας γενιάς

ΠΕΡΙΛΗΨΗ :

Γίνεται ενημέρωση πάνω στα τελευταία επιστημονικά δεδομένα γύρω από τις εξελίξεις στον χειρισμό του γενετικού υλικού. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στους γενετικώς τροποποιημένους (Γ.Τ) οργανισμούς και τα Γ.Τ τρόφιμα. Παρουσιάζονται οι προβληματισμοί που υπάρχουν σχετικά με τις εφαρμογές της γενετικής τροποποίησης των οργανισμών, καθώς και οι ενδεχόμενες βλαπτικές επιδράσεις στο οικοσύστημα . Συγκεκριμένα αναφέρονται τα κύρια σημεία της νέας εποχής της βιοτεχνολογίας, με έμφαση στα Γ.Τ τρόφιμα, παρουσιάζονται οι ενδεχόμενες επιπτώσεις των Γ.Τ. τροφίμων στην υγεία, καθώς και οι επιδράσεις της απελευθέρωσης των Γ.Τ. οργανισμών στο περιβάλλον. Ακόμη θίγεται η οικονομική και κοινωνική διάσταση του θέματος για τους καταναλωτές, τους παραγωγούς και την κοινωνία. Τέλος εκτίθενται πλευρές της βιοηθικής και της περιβαλλοντικής συμπεριφοράς. Η όλη προσέγγιση γίνεται με επιστημονικά δεδομένα, αλλά και με όρους βιώσιμης ανάπτυξης.

Όσον αφορά τον τρόπο παρουσίασης του θέματος, καταβάλλεται προσπάθεια να συνδυαστεί η επιστημονική γνώση με τα φιλοσοφικά ερωτήματα και τους ηθικούς προβληματισμούς, έτσι ώστε να ωθούνται οι μαθητές στη κριτική αποτίμηση μιας επιστημονικής ανακάλυψης. Προτείνονται κριτήρια στους μαθητές για να μπορούν να αξιολογούν την αναγκαιότητα και της ωφελιμότητα της έρευνας και των νέων εξελίξεων στην βιοτεχνολογία, σε σχέση με την επίδρασή τους στη φύση και την κοινωνία.

Εισαγωγή

Μία σύγχρονη περιβαλλοντική εκπαίδευση (ΠΕ), θα απαιτούσε την ένταξη των εξελίξεων της βιοτεχνολογίας στο αντικείμενο διδασκαλίας της, είτε με τη μορφή του θεσμού (σε εθελοντική βάση εκτός αναλυτικού προγράμματος), είτε με την ενσωμάτωση στο αναλυτικό πρόγραμμα. Στην πρώτη περίπτωση θα μπορούσε να ακολουθήσει την μεθοδολογία και τους τρόπους προσέγγισης των άλλων αντικειμένων - θεμάτων της Π.Ε, ενώ στη δεύτερη περίπτωση θα μπορούσε η ενημέρωση στις τελευταίες εξελίξεις και τις εφαρμογές της γενετικής μηχανικής και της βιοτεχνολογίας, να γίνει μέσω κεφαλαίων διδακτέας ύλης της βιολογίας και άλλων σχετικών μαθημάτων, όπως εκείνων που αναφέρονται σε θέματα διατροφής και υγείας.

1.Γενικά

Οι μέθοδοι της σύγχρονης βιολογίας επιτρέπουν α) την αναγνώριση τμημάτων του DNA, β) την τεχνητή παραγωγή τους, γ) τον ανασυνδυασμό τους και δ) την εισαγωγή σε ξένα κύτταρα. Με τις μεθόδους της Γενετικής μηχανικής και Βιοτεχνολογίας αποκτάται νέα γνώση, ανιχνεύονται κληρονομικές ασθένειες, παράγονται φαρμακευτικές ουσίες, αναπτύσσονται νέες θεραπευτικές μέθοδοι (γονιδιακή θεραπεία) και "δημιουργούνται» νέα φυτά και ζώα με νέες ιδιότητες από ξένα είδη.
Τα χαρακτηριστικά της βιοτεχνολογικής επανάστασης είναι ότι:
Υπάρχει απεριόριστη μεταφορά γονιδίων μεταξύ εντελώς διαφορετικών ειδών.
Η μεταφορά αυτή πραγματοποιείται διασπώντας όλους τους βιολογικούς φραγμούς - φυτών, ζώων και ανθρώπων
Δημιουργούνται νέες μορφές ζωής και κυρίως
Αυτό γίνεται σε στιγμιαίο χρόνο από εξελικτική άποψη

2. Τι είναι η γενετική τροποποίηση των φυτών και σε τι αποσκοπεί:

Η γενετική μηχανική, σε αντίθεση με τη παραδοσιακή βελτίωση, η οποία διασταυρώνει άτομα του ίδιου είδους ή συγγενικών ειδών, εξάγει επιλεγμένα γονίδια από ένα οργανισμό (από φυτά, ζώα, μικρόβια ή ιούς) και τα εισάγει σε εντελώς διαφορετικούς οργανισμούς με σκοπό να εμφανίσουν νέα χαρακτηριστικά. Σκοπός είναι να δημιουργηθούν νέα φυτά τα οποία δεν θα προσβάλλονται από ασθένειες, θα αναπτύσσονται σε συνθήκες ξηρασίας και σε αλμυρά εδάφη, θα χρειάζονται λίγο νερό, και θα παράγουν προϊόντα που θα ελαττώνουν τις διαδικασίες της μεταποίησης.

Παρατηρήσεις:
Για την διείσδυση και την προώθηση των ξένων γονιδίων χρησιμοποιούνται συνήθως ιοί καθώς και γονίδια αντοχής σε αντιβιοτικά τα οποία λειτουργούν ως γονίδια σήμανσης.
Τα εισαγόμενα γονίδια είναι παρόντα σε κάθε κύτταρο του φυτού.
Παρόλο που η απομόνωση των επιθυμητών γονιδίων είναι μια ακριβής διαδικασία, η θέση της ενσωμάτωσης στο DNA του τροποποιημένου φυτού είναι τυχαία.

Να σημειώσουμε ότι η διαδικασία αυτή είναι εξαιρετικά επισφαλής για δύο κυρίως λόγους:

Α) Τα γονίδια ενός κυττάρου, δεν λειτουργούν με ανεξάρτητο τρόπο το ένα από το άλλο. Η λειτουργία ενός εκάστου επηρεάζεται τόσο από τη προηγούμενη δραστηριότητα των υπολοίπων γονιδίων, όσο και από περιβαλλοντικές επιδράσεις. Έτσι η εισαγωγή ενός ξένου γονιδίου στο γονιδίωμα ενός οργανισμού, ενδέχεται να επηρεάσει την λειτουργία των άλλων γονιδίων και να παραχθούν προϊόντα σε λάθος ποσότητα, σε λάθος χρόνο και σε λάθος ιστούς του οργανισμού. Μ' άλλα λόγια θα μπορούσε ένα προηγουμένως ωφέλιμο φυτό, να αποκτήσει μετά την γενετική τροποποίησή του, αλλεργιογόνες και τοξικές ιδιότητες για την υγεία των ανθρώπων και των ζώων.

Β) Παρόλο που με την ολοκλήρωση του προγράμματος της χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος και στη συνέχεια των γονιδίων όλων των εμβίων όντων θα μπορέσουμε σε λίγα χρόνια να μάθουμε την ακριβή θέση, ίσως και τα προϊόντα έκφρασης ορισμένων γονιδίων, στην πραγματικότητα θα αγνοούμε για πολλά χρόνια ακόμη τον τρόπο λειτουργίας του συνολικού γονιδιώματος. Και όπως λέει χαρακτηριστικά ο Richard Lewontin καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ "Διαθέτουμε μία τόσο περιορισμένη γνώση και κατανόηση του πώς ένας οργανισμός αναπτύσσεται από το DNA του, που θα μου προκαλούσε έκπληξη εάν δεν έχουμε απανωτά σφάλματα".

Όσο καιρό επιμένουμε να αντιμετωπίζουμε τα γονίδια ως μονάδες που μπορούν να λειτουργήσουν ανεξάρτητα από το υπόλοιπο γονιδίωμα και τι περιβαλλοντικές συνιστώσες, τότε απρόσμενες καταστάσεις και αυτή που αναφέρουμε πιο κάτω δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσουν. Συγκεκριμένα το τροποποιημένο βαμβάκι Roundup Ready, κατασκευάστηκε με την είσοδο κάποιων γονιδίων, έτσι ώστε όταν ψεκάζεται με το ζιζανιοκτόνο Roundup, να μην καταστρέφεται. Το 1997 όμως στην πολιτεία του Μισισιπή ολόκληρες φυτείες σπαρμένες με βαμβάκι Roundup Ready καταστράφηκαν όταν ψεκάστηκαν από το ζιζανιοκτόνο 1 . Τι είχε συμβεί; Το ασυνήθιστο κρύο και υγρό κλίμα εκείνης της χρονιάς περιόρισε την βιωσιμότητα του τροποποιημένου του φυτού και την έκφραση των γονιδίων που θα το προστάτευαν. Μ' άλλα λόγια τα γονίδια αυτά λειτουργούν κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, πράγμα που δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθεί από τους κατασκευαστές, γιατί οι γνώσεις μας για τη συμπεριφορά των γονιδίων κάτω από όλες τις δυνατές μεταβολές του περιβάλλοντος, είναι ακόμη εξαιρετικά ατελείς. Έτσι το μη προβλέψιμο περιβάλλον είχε ως αποτέλεσμα το γονιδίωμα να εκφραστεί διαφορετικά από τις προσδοκίες των ερευνητών.

3. Κατηγορίες των γενετικώς τροποποιημένων φυτών

Τα φυτά αυτά διακρίνονται σε δύο κατηγορίες:

α) Σε εκείνα που έχουν μεταβληθεί οι συνθήκες παραγωγής τους (π.χ αύξηση της αντίστασης στα ζιζανιοκτόνα, στα έντομα, στις αντίξοες συνθήκες).

β) Σε εκείνα που έχει αλλάξει η δομή της παραγόμενης ουσίας (π.χ πατάτα με αυξημένη παραγωγή αμύλου, ρύζι με ενσωματωμένο γονίδιο της βιταμίνης Α)

3.1 Τι είναι το Γ.Τ. καλαμπόκι.

Είναι το καλαμπόκι που παράγει το δικό του εντομοκτόνο. Είναι δηλαδή μια ποικιλία καλαμποκιού στο οποίο έχει μεταφερθεί ένα γονίδιο (γονίδιο Bt) από ένα βακτήριο του εδάφους, το βακτήριο Bacillus thuringiensis, έτσι ώστε το ίδιο το φυτό να παράγει μια ουσία που είναι καταστρεπτική για το σκουλήκι του καλαμποκιού. Μ' αυτό τον τρόπο, όπως ισχυρίζονται οι κατασκευαστές, δεν θα είναι ανάγκη να ψεκάζεται το καλαμπόκι με βλαβερά φυτοφάρμακα, αφού το ίδιο το φυτό θα παράγει το δικό του εντομοκτόνο. Έτσι με τη μείωση των ψεκασμών, θα ωφελείται και το περιβάλλον, ο καταναλωτής και ο παραγωγός που θα σώζει τη σοδιά του χωρίς περιττά έξοδα.

Παρατηρήσεις :

Α) Το βακτήριο Bacillus thuringiensis είναι ένα πολύ σημαντικό όπλο φυτοπροστασίας στα χέρια των καλλιεργητών που ασχολούνται με τη βιολογική καταπολέμηση. Η μεταφορά όμως αυτού του γονιδίου σε χιλιάδες στρέμματα, στο καλαμπόκι αλλά και σε άλλα φυτά που έχει γίνει η ανάλογη τροποποίηση, όπως βαμβάκι, ελαιοκράμβη, ρύζι, μήλο, σταφύλι, καπνός, κ.α, τα οποία θα "εκκρίνουν" συνεχώς αυτό το εντομοκτόνο, θα έχει ως αποτέλεσμα να αποκτήσουν τα βλαβερά έντομα ταχύτατα ανθεκτικότητα και με τον τρόπο αυτό να στερηθούν οι βιοκαλλιεργητές ένα σημαντικό όπλο από τα λίγα που διαθέτουν και που δεν βλάπτει το περιβάλλον και την υγεία 2 .

Β) Ακόμη, παρόλο που οι κατασκευαστές ισχυρίζονταν ότι το γονίδιο Bt με την βοήθεια καταλλήλων ρυθμιστικών γονιδίων, θα εκφράζεται μόνο σε ορισμένα μέρη του φυτού και όχι σε όλα τα μέρη του (γύρη, καρπός κ.λ.π) και ότι θα έχει ως στόχο μόνο το σκουλήκι του καλαμποκιού, εργαστηριακά πειράματα έδειξαν ότι γύρη από Γ.Τ. τροποποιημένο καλαμπόκι-Bt, μπορεί να αποβεί θανατηφόρος στην πεταλούδα τύπου Monarch 3 .

Γ) Τα Γ.Τ. φυτά που παράγουν τοξίνες Bt, τις παράγουν καθόλη τη διάρκεια της ζωής τους και από όλα τα μέρη του φυτού. Η τοξίνη αυτή απελευθερώνεται στο έδαφος και από τις ρίζες κατά την διάρκεια της ανάπτυξης του φυτού, και μέσω της γύρης που πέφτει στο έδαφος, και μετά την συγκομιδή από τα υπόλοιπα μέρη του φυτού που μένουν στο έδαφος. Η συγκέντρωση της τοξίνης Bt στο έδαφος μπορεί να αποβεί καταστρεπτική για τους οργανισμούς που δεν είναι στόχοι, όπως τα ωφέλιμα έντομα, καθώς και άλλα ζωικά είδη 4 .

3.2 Τί είναι η Γ.Τ. σόγια.

Η γενετική τροποποίηση της σόγιας συνίσταται στην ενσωμάτωση στο DNA του φυτού ενός γονιδίου από ένα μικρόβιο του εδάφους, έτσι ώστε να τα φυτά σόγιας να μην προσβάλλονται από το ζιζανιοκτόνο glyphosate, (με το εμπορικό όνομα Roundup). Με τον τρόπο αυτό θα μπορούν οι παραγωγοί να ραντίζουν με το ζιζανιοκτόνο αυτό όλο το χωράφι τους και να εξολοθρεύονται μόνον τα ζιζάνια, αφήνοντας άθικτα τα φυτά της σόγιας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να έχουν λιγότερα καλλιεργητικά έξοδα οι παραγωγοί και κατά συνέπεια να υπάρχει μείωση του κόστους παραγωγής.

Είναι ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι η εταιρεία που κατασκεύασε την τροποποιημένη αυτή σόγια (σόγια Roundup Ready) είναι η ίδια η εταιρεία που παράγει και το ζιζανιοκτόνο Roundup, δηλαδή η Monsanto.

Παρατηρήσεις:

Α) Η γνώση από τους παραγωγούς ότι μπορούν να ψεκάζουν το χωράφι τους με ζιζανιοκτόνα χωρίς κίνδυνο για τα καλλιεργούμενα φυτά, έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της κατανάλωσης των ζιζανιοκτόνων που σε τελευταία ανάλυση καταλήγουν είτε στο περιβάλλον, είτε στο στομάχι των καταναλωτών. Σε μελέτη που εξετάσθηκαν τα αποτελέσματα 8.200 πανεπιστημιακών μελετών, βρέθηκε ότι οι παραγωγοί που χρησιμοποιούν φυτά τροποποιημένης σόγιας, ψεκάζουν 2-5 φορές περισσότερο με το ζιζανιοκτόνο Roundup και έχουν μικρότερες αποδόσεις ανά στρέμμα 5 .

Β) Ο καθολικός ψεκασμός των αγροτικών εκτάσεων θα προσβάλλει εξίσου, τόσο τα ζιζάνια, όσο τα μη βλαβερά φυτά του αγρού, με καταστρεπτικές συνέπειες στα έντομα, στα πουλιά ή τα ζώα που εξαρτώνται από αυτά τα φυτά.

Γ) Η ενδεχόμενη μεταφορά γονιδίων από τα Γ.Τ φυτά σε συγγενικά είδη της γύρω περιοχής, μπορεί να έχει απρόσμενες συνέπειες, όπως να μετατρέψει κάποια ζιζάνια σε "υπερζιζάνια", με τρομακτικές δυσκολίες καταπολέμησής τους. Μελέτες έχουν δείξει ότι τέτοιες τυχαίες μεταφορές γενετικού υλικού έχουν συμβεί ανάμεσα σε δημητριακά και άγρια συγγενικά τους είδη.

4. Πιθανοί κίνδυνοι για την υγεία από τρόφιμα που προέρχονται από Γ.Τ. οργανισμούς

Να εισαχθούν στην τροφική αλυσίδα νέοι αλλεργιογόνοι παράγοντες. Αυτό συνέβη όταν μεταφέρθηκε ένα γονίδιο από βραζιλιάνικη καρύδα σε φυτό σόγιας για να βελτιωθεί η θρεπτική της αξία και αποδείχτηκε πειραματικά ότι ένα αλλεργιογόνο από ένα φυτό μπορεί να μεταφερθεί σε ένα άλλο μέσω της γενετικής μηχανικής 6 .
Να αυξηθεί η αντίσταση των μικροβίων στα αντιβιοτικά, (νέομυκίνη, στρεπτομυκίνη, αμπικιλλίνη, καναμυκίνη) και να μειωθεί η αποτελεσματικότητα των φαρμάκων αυτών.
Να παραχθούν νέες τοξίνες από Γ.Τ φυτά που εκκρίνουν τοξικές ουσίες ενάντια σε ζιζάνια και έντομα και οι οποίες μπορεί να είναι τοξικές και για τον άνθρωπο.
Να επιδράσουν οι Γ.Τ οργανισμοί σε οργανισμούς που δεν είναι προβλεπόμενοι στόχοι. Εργαστηριακά πειράματα έδειξαν ότι γύρη από γενετικά τροποποιημένο καλαμπόκι-Bt μπορεί να αποβεί θανατηφόρος στην πεταλούδα τύπου Monarch 3 .

5. Τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα είναι ή όχι βλαπτικά στην υγεία και το περιβάλλον;

Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα είναι αναγκαίο να χρησιμοποιούνται τέστ τα οποία θα εξετάζουν όχι μόνον τις τοξικές επιδράσεις στον άνθρωπο αλλά και τις επιδράσεις στο υπόλοιπο οικοσύστημα. Απαιτείται δηλαδή να εκτιμηθούν κίνδυνοι στα ζώα που βόσκουν, στα πουλιά, στα έντομα, τα οποία για πρώτη στη βιολογική τους ιστορία εκτίθενται σε ένα σύνολο καινοφανών ουσιών. Γιαυτό το λόγο η έννοια των κινδύνων στην υγεία αλλάζει περιεχόμενο στην εποχή της Γενετικής Μηχανικής και Βιοτεχνολογίας. Διευρύνεται .

Είναι γνωστό ότι " η υγεία του ανθρώπου είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ισορροπία των διαφόρων παραμέτρων του οικοσυστήματος και δεν περιορίζεται μόνο στα στενά πλαίσια της αναζήτησης περιορισμένων βλαβών και νόσων". Κατά συνέπεια πέρα από τις άμεσες επιπτώσεις στον άνθρωπο, η παραγωγή και κυκλοφορία των Γ.Τ. τροφίμων πρέπει να εξετασθεί κάτω από το ενδεχόμενον να συμβεί:
Καταστροφή της βιοποικιλότητας. Κιαυτό επειδή τα Γ.Τ. φυτά καθώς είναι σχεδιασμένα να αυτοπροστατεύονται έναντι ασθενειών, φυτοφαρμάκων, ή βλαπτικών οργανισμών, είναι σίγουρο ότι θα επικρατήσουν των φυσικών ποικιλιών μειώνοντας προοδευτικά τον πληθυσμό τους. Να θυμίσουμε ότι οι φυσικές ποικιλίες είναι εναρμονισμένες απόλυτα στο περιβάλλον τους μέσα από μακροχρόνιες φυσικές διαδικασίες.
Δημιουργία ανθεκτικότητας σε προηγουμένως ευαίσθητους οργανισμούς.
Ροή γονιδίων από τα Γ.Τ. φυτά στα φυτά των γύρω αγρών, με ενδεχόμενες σοβαρές οικολογικές επιπτώσεις.
Έκρηξη επιδημιών από νεοφανείς οργανισμούς
Γενετική ρύπανση

Σημείωση : Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στην ρύπανση των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών και την χημική ή ραδιενεργό ρύπανση. Και οι διαφορές αυτές συνοψίζονται στο ότι οι Γ.Τ οργανισμοί μπορούν να πολλαπλασιαστούν, να μεταλλαχτούν, να διασταυρωθούν με άλλους ζωντανούς οργανισμούς και να μεταβιβάσουν τα νέα χαρακτηριστικά στους απογόνους. Ακόμη μπορούν να μεταναστεύσουν. Τέλος σε περίπτωση λάθους, οι οικολογικές επιπτώσεις ίσως θα είναι δύσκολο έως αδύνατο να αποκατασταθούν, δεδομένου ότι δεν θα είναι δυνατή η «απόσυρση» των απελευθερωμένων οργανισμών. Και όπως αναφέρει ο βρετανικός Ιατρικός Σύλλογος σε μία αναφορά του το 1999, «Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι αφ' ης στιγμής οι ΓΤΟ απελευθερωθούν στο περιβάλλον, δεν μπορούν ποτέ να ανακληθούν»

6. Σήμανση των Γ.Τ. τροφίμων και καταναλωτές

Μία αυτονόητη θέση θα ήταν να διασφαλιστεί το δικαίωμα του καταναλωτή στην επιλογή των προϊόντων που καταναλώνει. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει όχι μόνον την υποχρεωτική σήμανση των προϊόντων που είναι γενετικώς τροποποιημένα, αλλά και τους αναγκαίους ελέγχους για την εφαρμογή αυτού του μέτρου, το οποίο άλλωστε έχει θεσπιστεί για όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Παρόλα αυτά η θέση αυτή δεν αποτελεί λύση στο πρόβλημα επειδή εμπεριέχει τη σιωπηλή έστω συγκατάθεση των καταναλωτών απέναντι στις εταιρείες βιοτεχνολογίας, να κυκλοφορούν προϊόντα δυνητικώς βλαπτικά στην υγεία και το περιβάλλον, αρκεί αυτά να σημαίνονται.

Αν αναλογιστεί κανείς ότι τα Γ.Τ. τρόφιμα θα είναι φθηνότερα από τα συμβατικά, τότε αυτά θα προορίζονται για τους οικονομικά ασθενέστερους και τους λαούς του τρίτου κόσμου, καθώς για κείνους δεν θα ισχύει το δικαίωμα της επιλογής.

Όμως οι Γ.Τ. οργανισμοί και τα Γ.Τ. τρόφιμα, δεν αφορούν μόνο την υγεία των ανθρώπων που τα καταναλώνουν, αλλά μπορούν να αποβούν αποσταθεροποιητικοί παράγοντες για ολόκληρη τη βιόσφαιρα. Με την έννοια αυτή το όλο ζήτημα έχει καθολικές διαστάσεις και κατά συνέπεια οι λύσεις δεν μπορεί παρά να είναι καθολικού χαρακτήρα.

Για τους λόγους αυτούς, η απαίτηση για την σήμανση των Γ.Τ. προϊόντων αποτελεί ένα προσωρινό μέτρο για όσο καιρό παράγονται τα προϊόντα αυτά από ορισμένες χώρες, μέχρις ότου οι γνώσεις μας γύρω από τα ζητήματα της γενετικής τροποποίησης των οργανισμών φθάσουν σε εκείνο το σημείο, που η οποιαδήποτε εφαρμογή τους δεν θα αποτελεί απειλή για την υγεία των ανθρώπων και το λοιπό οικοσύστημα.

Ένα ερώτημα αντί για επίλογο

Η νέα γνώση που αποκτάται με τις μεθόδους της γενετικής μηχανικής θα χρησιμοποιηθεί για την αλλαγή του βιολογικού κώδικα των φυτών και των ζώων απλά και μόνον
γιατί αυτό είναι επιστημονικά και τεχνολογικά εφικτό; ή
γιατί εξασφαλίζεται στις έρευνες χρηματοδότηση; ή
ακόμη γιατί το προϊόν είναι εμπορεύσιμο;

Ή θα χρησιμοποιηθεί η νέα γνώση των φαινομένων της ζωής, για να κατανοήσουμε πληρέστερα τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο γενετικό υλικό με το περιβάλλον με σκοπό την οικολογική διαχείριση της φύσης και την προληπτική προστασία της υγείας;

Από την απάντηση που θα δώσουμε θα κριθεί όχι μόνον το μέλλον της επιστήμης, αλλά και το μέλλον του πλανήτη Γη.

Βιβλιογραφία

KLEINER, K.(1997). "Monsanto's cotton gets the Mississippi blues" New Scientist1 Nov, 1997
TABASHNIK, BE. (1994) "Evolution of resistance to Bacillus thuringiensis". Annu. Rev. Entomol. 39, 47-49.
LOSEY, J.E. (1999) "Transgenic pollen herms monarch larvae ". Nature, 399, 314.
DEEPAK, S et.al. (1999) " Transgenic plants: Insectical toxin in root exudates from Bt corn " Nature 402, 480.
BENBROCK, C. (1999) " Evidence of the Magnitude of the Roundup Ready Soybean Yield Drag from University- Based Varietal Trials in 1998" Ag BioTech Info Net Technical Paper Number 1, July 13,
NORDLEE, J.A. et.al. (1996) "Identification of a brazil-nut allergen in transgenic soybeans" N. Eng. J Med 334 (11), 688-92.