Θα μπορούσε να υπάρξει «άλλη» γενετική;

 Είναι προφανές ότι η επιστήμη και η τεχνική είναι προβολές μιας συγκεκριμένης εκδοχής κοινωνικής εξέλιξης, που στις μέρες μας υπαγορεύεται από την διαρκή αύξηση της παραγωγής και κατανάλωσης, από την οικονομία της αγοράς και την αυτονόμηση του ανθρώπου έναντι της φύσης....Εάν οι αξίες και το κοσμοείδωλο της κοινωνίας ήταν διαφορετικά, τότε η γενετική έρευνα θα είχε άλλον προσανατολισμό που θα διερευνούσε τη σχέση του γενετικού υλικού με το περιβάλλον...

Α. Η διαδρομή του ορθού λόγου

1. Ορθός λόγος στην ελληνική σκέψη σημαίνει ότι ο λόγος ταυτίζεται με την αλήθεια και η αλήθεια είναι η δικαιοσύνη και η φιλοκαλία (η ομορφιά, το κάλλος). Τι ορίζουμε όμως ως αλήθεια; Θα λέγαμε ότι ο ορθολογισμός είναι τότε πράγματι υποστηρικτής της αλήθειας και του ανθρώπου, όταν απορρέει από τη μετοχή του ανθρώπινου λόγου στο καθολικό γεγονός της ύπαρξης και της ζωής. Να θυμηθούμε το «Πάντων χρημάτων μέτρον εστίν άνθρωπος» . Η άποψη των αρχαίων είναι λοιπόν πως η αλήθεια δεν αντικειμενοποιείται σε αντικείμενα, ιδέες ή νόμους. Αντιθέτως η μετοχή του ανθρώπου με όλη του την ύπαρξη στο συμπαντικό γεγονός της ζωής, ορίζει τι είναι αληθές και τι είναι ψευδές.

2. Στο δυτικοευρωπαϊκό κόσμο ο ορθός λόγος, ενώ αρχικά (αναγέννηση - διαφωτισμός), λειτούργησε ως κριτής του εγκλεισμού της αλήθειας σε αυταρχικές δομές, (όπως το ιερατείο) ή συστήματα ιδεολογικά και φιλοσοφικά, αργότερα ο ίδιος ο ορθολογισμός μετετράπη σε ένα νέο φετίχ και «θρησκεία».

3. Σήμερα ο ορθολογισμός , ο επιστημονισμός μαζί με τον προοδευτισμό και τον τεχνοκρατισμό , έχουν αρχίσει να και να εξουσιάζουν κάθε πτυχή του ανθρώπινου βίου. Ο Max Weber, o Herbert Marcuse, o Habermas και άλλοι, επισημαίνουν τις απανθρωποποιημένες και εχθρικές προς το ανθρώπινο προσωπο συνέπειες του α υ τ ο ν ο μ η μ έ ν ο υ ορθολογισμού και επιστημονισμού. Σύμφωνα με τη θεωρητική εκδοχή του ορθολογισμού, η γνώση της αλήθειας διενεργείται μόνο από τη διάνοια, ενώ απορρίπτονται άλλες ζωτικές λειτουργίες όπως τα αισθήματα, η συγκίνηση, η μουσική, η ποίηση, η γιορτή, η λατρεία, ως μη ορθολογικές λειτουργίες, κατώτερες της αλήθειας και της γνώσης της.

Β. Το φαντασιακό της τεχνοεπιστήμης

Στις μέρες μας ζούμε το φαντασιακό της απεριόριστης επέκτασης και ορθολογικής κυριαρχίας και την αυταπάτη της παντοδυναμίας μιας απεριόριστης συσσώρευσης και επέκτασης της δύναμης των ανθρώπων. Έτσι αποκαλύπτεται ότι αυτό που επικρατεί δεν είναι καθόλου μια παντοδυναμία, διότι κανείς δεν βλέπει ποιος ασκεί την δύναμη, ούτε άνθρωπος, ούτε οργάνωση, ούτε κοινωνική τάξη. Το κυριότερο είναι ότι υπάρχει μια αυτονόμηση της τεχνοεπιστήμης, η οποία ούτε κυβερνάται ούτε κατευθύνεται από κανένα. Συνοδό με το στοιχείο αυτό είναι ότι η έννοια της ανάπτυξης έχει συλληφθεί μόνο από τεχνική οικονομική άποψη. Εκείνο όμως που χρειαζόμαστε είναι ότι μας χρειάζεται μια πιο πλούσια και πιο πολύπλοκη έννοια της ανάπτυξης, που να μην είναι μόνο υλική, αλλά διανοητική, συναισθηματική και ηθική. Μια ανάπτυξη με ποιοτικά χαρακτηριστικά που δεν υπόκεινται σε στατιστική ανάλυση, αλλά βιώνονται από τις κοινότητες ως στοιχεία που εξανθρωπίζουν τον άνθρωπο και τον ανεβάζουν πιο ψηλά από την ζωώδη του ύπαρξη.

Ο ρόλος της επιστήμης σ' αυτόν τον τύπο της ανάπτυξης και ο στόχος της έρευνας, δεν είναι ένα εμπορεύσιμο ανταγωνιστικό προϊόν, αλλά η αναζήτηση της Αλήθειας , της Ομορφιάς και της Αλληλεγγύης . Έτσι που στο τέλος ο μοναδικός κριτής της επιστημονικής γνώσης και της επιστημονικής θεωρίας, όπως και κάθε άλλης γνώσης αν είναι ο Όλος Άνθρωπος στα πλαίσια του Όλου Πολιτισμού.

Γ. Ο μύθος της ουδετερότητας της επιστήμης και της τεχνικής

Είναι ατυχές το γεγονός ότι άνθρωποι με ευρύτητα πνεύματος και χωρίς εκείνες τις δεσμεύσεις που θα αλλοίωναν την αυτόνομη σκέψη τους, εξακολουθούν να υποστηρίζουν τόσο την ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ της επιστήμης και της τεχνολογίας, όσο και το ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΟ της έλευσης των επιστημονικών εφαρμογών. Στην καλύτερη περίπτωση αποδέχονται την ουδετερότητα της γνώσης και αναγνωρίζουν πολλά είδη επιλογών στις επιστημονικές εφαρμογές.

Από την αυγή όμως της εμφάνισης των ανθρώπινων κοινωνιών, η κατεύθυνση που έπαιρνε η αναζήτηση της γνώσης και το είδος των προβλημάτων που θα έλυνε η τεχνολογία, καθορίζονταν αναπόφευκτα από τις αξίες και τις προτεραιότητες της κοινωνικής οργάνωσης, από τον τύπο της κοινωνίας που προσβλέπαν οι άνθρωποι, από τις σχέσεις που ήθελαν να εγκαθιδρύσουνε μεταξύ τους, αλλά και με τη φύση. Π.χ το ζήτημα της αναισθησίας κατά τις επεμβάσεις απασχολούσε την ανθρωπότητα από πολύ παλιά. Ο δρόμος όμως που διάλεξαν οι διάφοροι πολιτισμοί για να το λύσουν ήταν τελείως διαφορετικός ανάμεσα στους λαούς της Ανατολής και της Δύσης. Ενώ δηλαδή στη Δύση η λύση ήταν προϊόν της ανάπτυξης της χημείας δηλαδή το χλωροφόρμιο, στην Ανατολή αιώνες πριν, χρησιμοποιούσαν τον βελονισμό.

Για να έρθούμε στις μέρες μας, η πεποίθηση ότι η γενετική μηχανική, δηλαδή ο μετασχηματισμός της εσώτατης δομής των εμβίων όντων μέσω της αλλαγής του DNA, είναι η μόνη και κυρίως η αναπόφευκτη πορεία που ακολουθεί η επιστήμη των φαινομένων της ζωής, συνιστά μια πελώρια πλάνη, στο βαθμό που αποδέχεται ότι η γενετική, όπως και κάθε επιστήμη, επιτελείται και λειτουργεί, ερήμην των ανθρώπων και των κοινωνιών, ερήμην των αξιακών τους αναφορών.

Η γνώση της φύσης δεν συνιστά μια πορεία μέσα σε έναν αυστηρά χαραγμένο δρόμο, ούτε υπάρχει μόνο μία γέφυρα για να οδηγηθούμε στην αντίπερα όχθη της κατανόησης του γύρω μας κόσμου. Δεν υπάρχει ο δρόμος της απόλυτης αλήθειας που η ανθρωπότητα αναπόφευκτα θα περάσει από αυτόν. Περισσότερο μοιάζει αυτή η πορεία με την αναζήτηση σε ένα ευρύ πεδίο, σε ένα πλάτωμα, όπου οι άνθρωποι αποφασίζουν (ή τους επιβάλλεται εκ των έσω) τον δρόμο εκείνο που αντιστοιχεί καλύτερα στην επίλυση των αναγκών που έχουνε θέσει καθώς και στον τύπο της κοινωνίας που θέλουνε να φτάσουνε. Και τα ενδεχόμενα σε μια τέτοια αναζήτηση είναι τόσα όσα οι τύποι των κοινωνιών που ευαγγελίζονται οι άνθρωποι. Τούτο δε σημαίνει βέβαια ότι αυτοί οι διάφοροι τύποι γνώσης αλληλογροθοκοπούνται μεταξύ τους. Απλά επιλέγεται εκείνη η γνώση που η απόκτησή της φέρνει πιο κοντά τη λύση των προβλημάτων που έχουν τεθεί από την κοινωνία. Είναι σίγουρο ότι με μια άλλη κοινωνική οργάνωση, προτεραιότητες και τύπο κοινωνίας ως ζητούμενο, η κατεύθυνση, αλλά και το περιεχόμενο της γνώσης θα ήταν ίσως εντελώς διαφορετικό .

Είναι προφανές ότι η επιστήμη και η τεχνική είναι προβολές μιας συγκεκριμένης εκδοχής κοινωνικής εξέλιξης, που στις μέρες μας υπαγορεύεται από την διαρκή αύξηση της παραγωγής και κατανάλωσης, από την οικονομία της αγοράς και την αυτονόμηση του ανθρώπου έναντι της φύσης.

Δ. Η άλλη κατεύθυνση της γενετικής

Αυτό που συμβαίνει σήμερα με τη γενετική, είναι ότι η κατεύθυνση που ακολουθεί, στρέφεται περισσότερο στη "διόρθωση" της φύσης και λιγότερο στην κατανόησή της. Αντιμετωπίζει τους οργανισμούς - φυτά, ζώα, άνθρωπο - σαν μηχανές ελαττωματικές, με λάθη στον κώδικα και φαντασιώνεται τις τέλειες υπάρξεις χωρίς μειονεκτήματα και λάθη. Υιοθετεί στην πράξη τη ρήση του Καρτέσιου «να γίνουμε κυρίαρχοι και κάτοχοι της φύσης» και γι' αυτό προβαίνει στο μετασχηματισμό της φύσης και τη «διόρθωσή» της.

Εάν οι αξίες και το κοσμοείδωλο της κοινωνίας ήταν διαφορετικά, τότε η γενετική έρευνα θα είχε άλλον προσανατολισμό που θα διερευνούσε τη σχέση του γενετικού υλικού με το περιβάλλον δηλαδή:

• τη σχέση της γενετικής σύστασης και των γενετικών προδιαθέσεων των οργανισμών με τις τοξικές ουσίες του περιβάλλοντος,
• τη σχέση ανάμεσα στις περιβαλλοντικές επιδράσεις και τις γενετικές μεταλλάξεις των οργανισμών
• τη γενετική σύσταση των φυτών σε σχέση με το καλύτερο περιβάλλον που θα μπορούσαν να ευδοκιμήσουν.
• Μια τέτοια γενετική θα υπηρετούσε και θα προωθούσε:
• την προληπτική προστασία των οικοσυστημάτων,
• την προληπτική ιατρική έναντι της θεραπευτικής ιατρικής και
• την ενίσχυση της οικολογικής γεωργίας έναντι της χημικής γεωργίας και των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών.

Ε. Η φρόνηση μέσω της παιδείας

Στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή ο άνθρωπος μπορεί να κορυφώνεται όσο και να αυτοκαταστρέφεται με την ύβριν, μπορεί όμως να φθάσει και σε πολύ υψηλό επίπεδο εάν ασκήσει την φρόνηση. Και αυτό με τη σειρά του δεν είναι δυνατόν παρά μόνο αν οι πολίτες διαθέτουν μια πραγματική πληροφόρηση, μια πραγματική παιδεία, και εάν τους δίνονται οι πραγματικές δυνατότητες να ασκήσουν στην πράξη την κρίση τους και τη φρόνησή τους. Εδώ βέβαια αναφερόμαστε στην παιδεία και όχι απλώς στη συσσώρευση «γνώσεων». Μια παιδεία που να καλλιεργεί τον έρωτα της αλήθειας και τον έρωτα της γνώσης. Όπου οι γνώσεις να μην είναι θρυμματισμένες και εργαλειακές, αλλά οι πολίτες να εκπαιδεύονται στην κρίση και τη φρόνηση.

Και αυτό μπορεί να γίνει μόνο στα πλαίσια μιας κοινωνίας της δημοκρατίας. Δημοκρατική κοινωνία όμως είναι κοινωνία αυτόνομη. Και αυτόνομη σημαίνει κυρίως μια κοινωνία που αυτοπεριορίζεται, όχι μόνο απέναντι στις ενδεχόμενες πολιτικές καταχρήσεις, αλλά αυτοπεριορίζεται επίσης όσον αφορά τα έργα της και τους σκοπούς που προτείνει στον εαυτό της. Αυτά τα όρια δεν μπορούμε να τα χαράξουμε εκ των προτέρων, και γιαυτό ίσως περισσότερο από ποτέ στον αιώνα που ζούμε είναι αναγκαίος ο αυτοπεριορισμός και η φρόνηση.