Συνέντευξη για τη Γενετική στην εφημ Καθημερινή

Περιγραφή

Η κατανόηση της περιπλοκότητας αλλά και της εξελικτικής διαμόρφωσής του γονιδιώματος, είναι μια διαδικασία που η ολοκλήρωσή της θα καθυστερήσει πολύ ακόμη. Αυτό σημαίνει ότι διαρκώς θα ανοίγουμε νέους δρόμους για τη γνωριμία μαζί του, αλλά τον τρόπο που αλληλεπιδρά με το περιβάλλον και τα αποτελέσματα αυτής της σχέσης, θα αργήσουμε πολύ....

1) Θα χρειαστούν πολλά χρόνια ακόμη για να κατανοηθεί ο τρόπος λειτουργίας του συνολικού γονιδιώματος και τι καινούργιο θα σημάνει αυτό για την επιστήμη και τον άνθρωπο;

Η κατανόηση της περιπλοκότητας αλλά και της εξελικτικής διαμόρφωσής του γονιδιώματος, είναι μια διαδικασία που η ολοκλήρωσή της θα καθυστερήσει πολύ ακόμη. Αυτό σημαίνει ότι διαρκώς θα ανοίγουμε νέους δρόμους για τη γνωριμία μαζί του, αλλά τον τρόπο που αλληλεπιδρά με το περιβάλλον και τα αποτελέσματα αυτής της σχέσης, θα αργήσουμε πολύ να τα αντιληφθούμε στην ολότητά τους. (Μερικά από τα «παράγωγα» αυτής της λειτουργίας, όπως είναι η συνείδηση, ο ψυχισμός, η αφηρημένη σκέψη κ.α, τολμώ να πω ότι δεν θα τα κατανοήσουμε ποτέ). Παρόλα αυτά, στην πορεία αυτή θα προκύπτουν πρακτικές εφαρμογές που θα μεταβάλλουν την αντίληψή μας για το τι ακριβώς είναι η ουσία του ανθρώπου, και θα αναδυθούν ερωτήματα προς την ανθρωπότητα για το εάν πρέπει να συναινέσει στο να διορθωθούν οι «ατέλειες» της φύσης.

2) Σε ποιο επίπεδο βρίσκονται οι έρευνες για την ανίχνευση κληρονομικών ασθενειών με βάση το DNA;

Η ανακάλυψη εδώ και δύο δεκαετίες εξελιγμένων μοριακών τεχνικών, έχει προάγει πολύ την διερεύνηση της γενετικής φύσης πολλών ασθενειών και ολοένα αυτός ο κατάλογος μεγαλώνει. Και δεν αναφέρομαι μόνο στις μονογονιδιακές ασθένειες, αλλά κυρίως στις πολυπαραγοντικές με γενετικό υπόβαθρο, όπως τα καρδαγγειακά νοσήματα, η παχυσαρκία, ο καρκίνος κ.α

3) Υπήρξε κάποια πρόσφατη εξέλιξη όσον αφορά τη γονιδιακή θεραπεία.

Η έρευνα γύρω από το σημείο αυτό μετά τον αρχικό ενθουσιασμό πριν 15 χρόνια, και τα ατυχή συμβάντα στις πρώτες κλινικές δοκιμές, επέβαλαν μια πιο προσεκτική αντιμετώπιση του όλου ζητήματος. Ίσως θα περιμένουμε πολλά χρόνια μέχρι να δούμε ασφαλή και χειροπιαστά αποτελέσματα.

4) Υπάρχει κάτι νεότερο όσον αφορά τους κινδύνους από την κατανάλωση γενετικά τροποποιημένων τροφίμων; Έχει αποδειχτεί επιστημονικά ότι βλάπτουν την υγεία και το περιβάλλον και με ποιο τρόπο;

Εκτιμώ ότι θα περιμένουμε αρκετά έως ότου υπάρξουν επιδημιολογικές και πειραματικές μελέτες που θα αποτιμούν τις επιπτώσεις στην υγεία. Τα μέχρις στιγμής δεδομένα είναι ότι μπορεί να σχετίζονται με αλλεργίες και με την αύξηση της αντίστασης των μικροβίων σε ορισμένα αντιβιοτικά. Θα πρέπει όμως να αναλογιζόμαστε ότι η ανθρωπότητα καταναλώνει γενετικά τροποποιημένα, εδώ και λίγα χρόνια. Δεν είμαστε σε θέση να αποφανθούμε για τις ενδεχόμενες μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων και των ζώων. Ίσως οι επιπτώσεις στο περιβάλλον με την καταστροφή της πανίδας και της χλωρίδας εξαιτίας της διασποράς των γονιδίων, να αποτελεί τον κύριο κίνδυνο από την καλλιέργειά τους. Σίγουρο πάντως είναι ότι οι υποστηρικτές των γενετικά τροποποιημένων δεν μπορούν να προσκομίσουν αποδείξεις ότι ΔΕΝ είναι βλαπτικά για την υγεία και το περιβάλλον. Και αν κάποιος υποχρεώνεται να τεκμηριώσει αυτόν τον ισχυρισμό, θετικά ή αρνητικά, αυτός είναι οι εταιρείες βιοτεχνολογίας που παράγουν και κυκλοφορούν τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (σπόροι, ζώα κ.λ.π)

Εδώ όμως θα είχε νόημα μια επισήμανση. Οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί διακρίνονται σε εκείνους που φυλάσσονται και αξιοποιούνται αποκλειστικά στο εργαστήριο για την παραγωγή χρήσιμων φαρμακευτικών ουσιών (π.χ ινσουλίνη) και σε εκείνους που δημιουργούνται και απελευθερώνονται στο περιβάλλον (π.χ σόγια, καλαμπόκι). Οι ενστάσεις και οι αντιρρήσεις που διατυπώνονται στο άρθρο αυτό, αφορούν στη δεύτερη κατηγορία, γιατί αυτή η κατηγορία μπορεί να επηρεάσει την βιοποικιλότητα και την οικολογική ισορροπία με ανεπανόρθωτο τρόπο.

5)Σας έχω ακούσει σε ομιλίες σας να συγκρίνετε την ρύπανση από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς με την χημική ή ραδιενεργό ρύπανση. Δεν είναι κάπως υπερβολικό αυτό; Αν όχι γιατί;

Η γενετική ρύπανση, δηλαδή η διασπορά γονιδίων στο περιβάλλον, πέρα και έξω από τις φυσικές διαδικασίες, και η καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων φυτών, τα οποία μπορούν να διασταυρωθούν με συγγενικά είδη και να μεταβιβάσουν τα νέα χαρακτηριστικά στα είδη αυτά, να παράγουν απογόνους και να μεταβιβάσουν στις επόμενες γενιές να γονίδια που τους έχουν εμφυτευτεί, είναι κάτι που δεν μπορεί να συγκριθεί με τη χημική ή την ραδιενεργό ρύπανση. Κι αυτό γιατί η γενετική ρύπανση, μπορεί να αυξηθεί μέσω του πολλαπλασιασμού, να μεταναστεύσει μέσω της γύρης, του ανέμου, ή των πουλιών, και όπως είπαμε να διασπείρει τα γονίδια στο περιβάλλον με τρόπο μη προβλέψιμο και χαοτικό.

6) Παρά το γεγονός της σήμανσης τι θα μπορούσε να σημαίνει για τις οικονομικά ασθενέστερες ομάδες ότι τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα είναι πιο φθηνά;

Με τη σήμανση διασφαλίζεται το δικαίωμα των καταναλωτών να επιλέγουν. Χωρίς κανείς να παραγνωρίζει αυτό το θεμελιώδες δικαίωμα, θα έπρεπε να επισημάνουμε ότι η αντίθεσή μας στα μεταλλαγμένα τρόφιμα δεν βρίσκεται τόσο στις ενδεχόμενες άμεσες βλαπτικές επιδράσεις στην υγεία, όσο στην διατάραξη του οικοσυστήματος, με έμμεσες αλλά πολύ πιο σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία. Με την έννοια αυτή, τόσο αυτοί που θα καταναλώνουν τα τρόφιμα αυτά, όσο και οι άλλοι που τα αποφεύγουν, θα υποστούν το ίδιο τις αρνητικές επιπτώσεις από την καλλιέργειά τους. Το πρόβλημα των μεταλλαγμένων εκ των πραγμάτων έχει μια διαταξική διάσταση.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να απαντήσω στο επιχείρημα των υποστηρικτών των γενετικά τροποποιημένων, ότι δηλαδή με τον τρόπο αυτό θα λυθεί το πρόβλημα της πείνας στον τρίτο κόσμο. Νομίζω ότι μια σοβαρή αντιμετώπιση του ζητήματος της πείνας δείχνει ότι οι κάτοικοι του τρίτου κόσμου πεινούν όχι γιατί δεν υπάρχουν αρκετά τρόφιμα στον πλανήτη, αλλά γιατί υπάρχει πρόβλημα κατανομής τους. Οι άνθρωποι πεθαίνουν από την πείνα όχι γιατί δεν υπάρχουν τρόφιμα, αλλά γιατί είναι φτωχοί. Η εισβολή των εταιρειών της βιοτεχνολογίας θα επιτείνει ακόμη περισσότερο την οικονομική εξάρτηση των χωρών αυτών. Η λύση στο πρόβλημα της πείνας είναι πολιτική. Η ανεξαρτησία, η δημοκρατία και η αυτοδιάθεση των χωρών αυτών αποτελούν τις μόνες απαντήσεις στο πρόβλημα της πείνας.

7) Προς ποια κατεύθυνση πιστεύετε ότι η γενετική μηχανική θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί ή και να στραφεί ώστε να είναι επωφελής και όχι επικίνδυνη για τον άνθρωπο και το περιβάλλον;

Σήμερα η γενετική χρηματοδοτεί μια έρευνα που έχει σαν σκοπό τον επανασχεδιασμό, δηλαδή την "διόρθωση" των ζωντανών οργανισμών. Χρηματοδοτείται η έρευνα της κλωνοποίησης της ζωής και η έρευνα της αλλαγής της βιόσφαιρας, δηλαδή η «διόρθωση» των γονιδίων στον άνθρωπο, καθώς και η δημιουργία νέων φυτών και ζώων για την «κατάκτηση» της φύσης.

Δεν είμαι βέβαια από εκείνους που υποστηρίζουν ότι τα πάντα στη φύση είναι τέλεια, ιερά και απαραβίαστα. Ο άνθρωπος στην μακρόχρονη πορεία του επεμβαίνει στη φύση. Η παρέμβαση όμως στο γενετικό υλικό, χωρίς ακόμη να γνωρίζουμε τον τρόπο της λειτουργίας του και κυρίως η δημιουργία νέων οργανισμών με νέες ιδιότητες και η απελευθέρωσή τους στο περιβάλλον, είναι μια εξαιρετικά επισφαλή διαδικασία. Στον τομέα αυτόν θα έλεγα ότι χρειάζεται περισσότερη περίσκεψη και φρόνηση.

Με το νόημα αυτό φρονώ ότι θα μπορούσε να υπάρξει ένας νέος προσανατολισμός που θα ήθελε την γενετική να διερευνά τη σχέση του γενετικού υλικού με το περιβάλλον. Για παράδειγμα, να προσδιοριστεί η σχέση των γενετικών προδιαθέσεων των οργανισμών με τις τοξικές ουσίες του περιβάλλοντος. Έτσι ώστε όταν προσδιορίσουμε τη γενετική ταυτότητα ενός εκάστου δηλαδή τα χαρακτηριστικά και προδιαθέσεις, να δούμε αν αυτή η προδιάθεση θα εκφραστεί ως νόσος εξαιτίας πολύ συγκεκριμένων περιβαλλοντικών παραγόντων και με τον τρόπο αυτό να κάνουμε μια προσπάθεια να απομακρύνουμε αυτούς τους περιβαλλοντικούς παράγοντες, ώστε η γενετική προδιάθεση του συγκεκριμένου ατόμου να μην εκφραστεί ως νόσος. Να αναφέρω ένα παράδειγμα. Ξέρουμε ότι ορισμένα παιδιά πάσχουν από τη νόσο φαινυλκετονουρία. Τα παιδιά που πάσχουν από αυτή τη νόσο, θα εμφανίσουν τη νόσο μόνο εάν προσλάβουν με την τροφή την ουσία φαινυλαλανίνη. Αν εμείς απομακρύνουμε από την διατροφή του παιδιού την φαινυλαλανίνη, τότε το παιδί θα αναπτυχθεί και θα ζήσει φυσιολογικά. Άρα λοιπόν μπορούμε, αυτό που κάνουμε στην περίπτωση αυτή, να το κάνουμε .και σε άλλες περιπτώσεις Αντί δηλαδή να αλλάξουμε την γενετική σύσταση του οργανισμού, να διερευνήσουμε την σχέση των γενετικών του προδιαθέσεων με τις διάφορες ουσίες του περιβάλλοντος και να εμποδίσουμε να γίνει αυτή η συνάντηση.

Ακόμη η γενετική θα μπορούσε να διερευνά τη σχέση ανάμεσα στις περιβαλλοντικές επιδράσεις και τις γενετικές μεταλλάξεις των οργανισμών. Να δούμε δηλαδή με ποιο τρόπο η κάθε ρύπανση, χημική, ραδιενεργός, ή οποιαδήποτε ρύπανση, μπορεί να προκαλέσει γενετικές μεταλλάξεις στον οργανισμό. Και αυτό μπορεί να μας το δώσει μια γενετική έρευνα άλλου τύπου. Είναι αναγκαίο να κατευθύνουμε την γενετική στην προληπτική προστασία των οικοσυστημάτων και να προωθήσουμε την προληπτική ιατρική έναντι της θεραπευτικής ιατρικής. Τέλος να ενισχυθεί η οικολογική γεωργία έναντι της χημικής γεωργίας και των γενετικών τροποποιημένων οργανισμών.

8) Τι προβλήματα θα έχουν ανακύψει μετά από μερικές δεκαετίες αν τελικά δεν γίνει αυτό;

Η γενετική τροποποίηση των οργανισμών και η απελευθέρωσή τους στο περιβάλλον, είναι μια διαδικασία που άρχισε τα τελευταία χρόνια και κατά συνέπεια τα δεδομένα είναι περιορισμένα. Μόνον φιλοσοφικά μπορεί να απαντηθεί το ερώτημα στη βάση αξιακών αντιλήψεων. Η πεποίθησή μου είναι ότι η διαταραχή στο περιβάλλον, εξαιτίας των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, θα είναι μια καταστρεπτική διαδικασία χωρίς επιστροφή, που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ίδια τη βιόσφαιρα και τις μορφές ζωής (συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπινου είδους)

9) Από πολλούς φορείς, αλλά και από την εκκλησία έχουν τεθεί βιοηθικά διλήμματα σχετικά με τη δημιουργία ανθρώπινων κλώνων. Θα θέλατε να μας πείτε τι θα σήμανε μια τέτοια «εξέλιξη» για την άνθρωπο και την κοινωνία;

Με την κλωνοποίηση του ανθρώπου, δηλαδή με τον προγραμματισμό γέννησης ενός όντος με γνωστό γενετικό πρόγραμμα, θίγεται η ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, δηλαδή το τυχαίο, το απρόβλεπτο και το ανεπανάληπτο της ύπαρξής του. Ακόμη ανακόπτεται ο εξανθρωπισμός του ανθρώπου ό οποίος δεν είναι μια βιολογική ή πολιτιστική διαδικασία, αλλά εμπερικλείει εξίσου και μια ηθική εξέλιξη. Επιπλέον με την κλωνοποίηση έχουμε και προσβολή της αξιοπρέπειας, η οποία δεν περιορίζεται μόνο στη βλάβη που θα μπορούσε να αισθάνεται ή όχι το κλωνοποιημένο άτομο, αλλά και στην προσβολή που υφίσταται ολόκληρη η ανθρωπότητα από την εργαλειοποίηση του ανθρώπινου όντος. Έτσι η ενδεχόμενη κλωνοποίηση του ανθρώπου δεν θα ήταν έγκλημα ενάντια στην «ανθρωπότητα» με την έννοια του Homo sapiens , αλλά ένα έγκλημα ενάντια στην ανθρωπιά, με την ηθική έννοια.

10) Παρά τις όποιες αντιδράσεις, είναι γεγονός ότι οι νόμοι της αγοράς και της ανταγωνιστικότητας των εταιρειών της βιοτεχνολογίας τείνουν να εμφανίσουν τα μεταλλαγμένα προϊόντα ως ασφαλή: Τι κινδύνους κρύβει το γεγονός αυτό;

Το παράδοξο με τις εταιρείες που προωθούν τα μεταλλαγμένα, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, είναι ότι καλούνται οι καταναλωτές να αποδείξουν ότι είναι βλαπτικά στην υγεία και το περιβάλλον, ενώ θα έπρεπε να ισχύει το αντίθετο. Οι εταιρείες να αποδείξουν μετά από έρευνες ότι η καλλιέργεια και κατανάλωση των προϊόντων αυτών είναι ασφαλής. Τελικώς τα προϊόντα προωθούνται προς κατανάλωση μόνο με βάση τους ισχυρισμούς των εταιρειών ότι είναι ασφαλή, χωρίς καμία επιστημονική τεκμηρίωση. Το δυσάρεστο είναι ότι εάν τα γενετικά τροποποιημένα φυτά και ζώα αποδειχτούν ότι όντως είναι βλαπτικά στο περιβάλλον, δεν θα υπάρχει διαδικασία απόσυρσής τους. Και τούτο γιατί έτσι και οι οργανισμοί αυτοί απελευθερωθούν στο περιβάλλον δεν μπορούν ποτέ να ανακληθούν.

11) Πως σχολιάζετε το γεγονός ότι ενώ πάρα πολλοί επιστημονικοί φορείς έχουν εκφράσει την ανησυχία τους σχετικά με τους κινδύνους από τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς εξακολουθεί να υπάρχει ραγδαία εξάπλωση της καλλιέργειάς τους; Που πιστεύετε ότι θα οδηγήσει αυτό;

Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το ζήτημα αυτό δεν είναι καθαρά επιστημονικό. Είναι βαθύτατα πολιτικό. Οτιδήποτε σχετίζεται με την υγεία, την αγροτική οικονομία, το περιβάλλον και τον πολιτισμό της διατροφής είναι πολιτικό ζήτημα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι ΗΠΑ προσέφυγαν εναντίον της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το ζήτημα της άρνησης της εισαγωγής τροποποιημένων οργανισμών στην Ευρώπη, όχι σε ένα επιστημονικό συνέδριο, αλλά στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, ο οποίος είναι ένας υπερεθνικός οργανισμός που ελέγχεται από τις ΗΠΑ. Όπως επίσης είναι χαρακτηριστικό ότι στις μεγάλες ευρωπορείες εναντίον αυτού του τύπου της παγκοσμιοποίησης που προωθείται κυρίως από τις ΗΠΑ, ένα από τα βασικά αιτήματα- συνθήματα των διαδηλωτών, ήταν η αντίσταση απέναντι στα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα. Οι ενημερωμένοι πολίτες δεν έχουν κανένα λόγο να συμμετέχουν για τα συμφέροντα λίγων εταιρειών σε ένα πείραμα πλανητικών διαστάσεων.